Bropetters stolpbod, Grangärde, Dalarna
Dendrokronologisk undersökning

av Torbjörn Axelson, april 2012

Stolpboden från ca 1731

Den 29 mars 2012 tog jag prov ur en stolpbod vi Bropetters i Grangärde, 60.27928, 14.98461. Prov togs ur 5 stockar i vägg B (B5, B6, B8, B9, B12), d.v.s högra långsidan och i en golvtilja (den första grova innanför dörren). De fyra första proven dateras alla med sista fullständiga ring från 1730. Provet ur B12 innehöll bara 30 ringar, och kunde inte dateras. Kanske är det från annan tid eller plats än de andra.

Provet ur tiljan innehöll 168 ringar men kunde inte dateras säkert men gav en indikation på ett oväntat gammalt år, varför jag begav mig tillbaka för kompletterande provtagning den 2 april, då ytterligare tre prover togs. De fyra proven visade sig ha mycket god inbördes korrelation - så god att åtminstone en del av dem mycket väl kan komma från samma träd. Ringar kunde mätas för åren 1415-1657, och i det yngsta provet finns ytterligare minst ca 10 yttersta ringar, vilket gör att det trädet måste vara fällt tidigast 1667. Kronologin baserad på tiljorna passar bra mot en rad lokala kronologier, men inte mot väggtimret, som alltså torde ha vuxit på skilda platser. Då vankant (barkkant) saknas i proven från tiljorna, måste dateringen grundas på splintvedsanalys. Om man utgår från att dessa tallar hade mellan 40 och 80 splintvedsringar1, så visar det sig att de inte kan vara fällda samtidigt, men på gamla tallar finns ibland något fler än 80 ringar, och ett gemensamt datum skulle därför kanske ändå kunna finnas runt ca 1667. Den i jämförelse med de övriga proverna avvikande splintvedsgränsen i prov 6 ger dock anledning att tro att den stock ur vilket det provet kommer är från ett annat träd än de tre andra, även om det också är möjligt att kärnveden gör en (skenbar) "utbuktning" just där provet togs.

Det kan noteras att stockarnas undersidor är grovt avspräckta, och även i övrigt ojämna. Splintveden är också kraftigt blånad och delvis multnad, och, som också framgår av diagrammet, i stor utsträckning saknad, trots att proven togs där det såg ut att vara mest ytved kvar. Tolkningen kan antingen bli att golvet är återanvänt från ett tidigare härbre från slutet av 1660-talet, eller, vilket möjligen är mer troligt, att man använt sig av grova torrtallar. Den senare tolkningen skulle förklara både den sannolika tidsskillnaden mellan prov 6 och de övriga tre proven (torrtallar kan ju ha dött vid helt olika tidpunkter), och ytvedens delvis dåliga kondition. Om de fälldes som torrtallar omkring 1730, skulle de ha stått döda 60 till i några fall möjligen 100 år, vilket nog inte är orimligt. Tolkningen att det är fråga om återanvändning av ett äldre golv kan nog ändå inte uteslutas.

BrPSb5 BrPSb6 [a] BrPSb7 BrPSb8 1450 1500 1550 1600 1650
[a] De yttersta tio ringarna syns så otydligt att de inte kunnat mätas. Kärnvedsbildningen är möjligen forserad, så att färre splintringar än förväntat kanske fanns i trädet när det fälldes.

Golvtiljornas tidsmässiga utsträckning. Är de från ett 1600-tals golv eller är det torrtallar huggna ca 1730?

Cybis CDendro, Algorithm: P2Yrs: Proportion of last two years growth (2,0,T)
Correlations between available samples in BrPSb.fil and reference SödraDal
dated to 2005 with corr >= 0,41 and with overlap >= 63
Results sorted according to decreasing correlation coefficient values.
                   T-  Over
          Corr   Test   lap
all...    0,50   8,35   210   based on 4 members
BrPSb0a   0,54   5,34    71    1730  B5. Vk. (slutar i kvist)
BrPSb2a   0,51   5,08    76    1730  B8, vk
BrPSb3a   0,42   6,62   209    1730  B9, vk, tynande
BrPSb1a   0,41   3,50    63    1730  B6. trasig yta



Cybis CDendro, Algorithm: P2Yrs: Proportion of last two years growth (2,0,T)
Correlations between available samples in BrPSb5-8.fil and
Grangard dated to 2004 with corr >= 0,34 and with overlap >= 167
Results sorted according to decreasing correlation coefficient values.
                   T-  Over
          Corr   Test   lap
all...    0,44   7,62   242   based on 4 members
BrPSb7a   0,45   6,96   188    1605  +>0, sp=20
BrPSb6a   0,42   6,93   222    1657  +>10 (36-40 sp, forserad?)
BrPSb8a   0,38   5,58   191    1612  +>0, sp=35, Tilja nr 3 bakifrån
BrPSb5a   0,34   4,66   167    1582  sp=0? ; Luddig yta. Första grova tiljan innanför dörren

Noter

Noter

1. 40 till 80 splintvedsringar är det vanligaste, men på gamla träd med tynande tillväxt kan man ibland se fler.



Denna och andra dendrokronologiska studier av T. Axelson återfinns på taxelson.se/dendro/obj/

Mätdata (ringbredder)

visa som diagram
BrPSb  1 Stolpbod, Propetters, Grangärde, Dalarna            PISY
BrPSb  2 Sweden       Pinus sylvestris    200  6017N1459E          1519 1730
BrPSb  3 T. Axelson
BrPSb0a 1659    96
BrPSb0a 1660    75    68   112    93    95    62    73    72    95    95
BrPSb0a 1670    68    81   139   141   109   127   151   129   152   169
BrPSb0a 1680   132   189   161   173   138   117   134   137   103   101
BrPSb0a 1690    84   106   109   102   142   131   145   100   105   110
BrPSb0a 1700   163   138   142   111    95    90    81    95    74    40
BrPSb0a 1710    59    31    38    54    62    60    46    46    46    42
BrPSb0a 1720    55    61    79    71    55    54    51    56    69    95
BrPSb0a 1730    98   999
BrPSb0a #### B5. Vk. (slutar i kvist)
BrPSb1a 1667    83   122   130
BrPSb1a 1670   110    95    80    39    34    25    37    60    97   115
BrPSb1a 1680   126   160   155   164   143   147    65    29    33    40
BrPSb1a 1690    52    84   125   145   122   124   102   111    90    71
BrPSb1a 1700    78    56    78    85    67    78    85    71    60    50
BrPSb1a 1710    63    46    67    70    98    86    73    39    36    39
BrPSb1a 1720    64    82    80    84    69    91    73    73    75    78
BrPSb1a 1730    87   999
BrPSb1a #### B6. trasig yta
BrPSb2a 1654   125   132   118    72    76    92
BrPSb2a 1660    92    74    92    90   124   103    93    59    67    50
BrPSb2a 1670    47    47    64    72    59    65    68    54    83    67
BrPSb2a 1680    70    93    73    73    52    39    45    21    22    26
BrPSb2a 1690    30    46    23    40    49    56    42    29    33    41
BrPSb2a 1700    43    39    65    65    69    64    64    58    44    17
BrPSb2a 1710    21    22    42    67    66    58    41    51    53    59
BrPSb2a 1720    81    93    99    70    49    45    45    49    44    79
BrPSb2a 1730    88   999
BrPSb2a #### B8, vk
BrPSb3a 1519   118
BrPSb3a 1520   139   183   164   123   133    96   105    95    89   100
BrPSb3a 1530    87    87    67    74    72    87    61    59    66    95
BrPSb3a 1540    89   108    84    76    79    63    58    55    46    40
BrPSb3a 1550    53    44    51    51    42    58    54    53    62    80
BrPSb3a 1560    88    82    60    70    70    64    60    59    43    38
BrPSb3a 1570    51    58    50    65    70    74    69    64    67    44
BrPSb3a 1580    51    53    56    56    59    54    48    53    31    32
BrPSb3a 1590    36    39    26    37    45    38    44    31    27    27
BrPSb3a 1600    30    27    33    29    29    28    23    21    17    19
BrPSb3a 1610    20    31    31    18    25    15    23    27    21    23
BrPSb3a 1620    37    47    29    36    41    31    47    29    19    25
BrPSb3a 1630    28    30    28    18    30    40    29    26    17    21
BrPSb3a 1640    24    16    12    18    11    14    22    16     7  -999
BrPSb3a 1650    13    19    21    28    25    28    28    38    43    21
BrPSb3a 1660    18    19    40    38    32    21    15    15    19    18
BrPSb3a 1670    20    22    22    19    15    16    14    19    25    30
BrPSb3a 1680    34    50    39    47    45    45    31    18    27    38
BrPSb3a 1690    33    37    40    33    59    69    69    77    55    46
BrPSb3a 1700    60    57    54    33    32    29    47    39    29    24
BrPSb3a 1710    28    27    25    22    25    16    15    10  -999     7
BrPSb3a 1720    14    25    24    21    17    17    19    22    15    18
BrPSb3a 1730    21   999
BrPSb3a #### B9, vk, tynande
BrPSb  1 Stolpbod, Propetters, Grangärde, Dalarna            PISY
BrPSb  2 Sweden       Pinus sylvestris    200  6017N1459E          1415 1657
BrPSb  3 T. Axelson
BrPSb5a 1415   279   234   271   212   214
BrPSb5a 1420   185   197   183   190   198   163   221   213   210   187
BrPSb5a 1430   205   202   167   127   175   156   137   108   120   148
BrPSb5a 1440   175   172   171   146   156   179   170   166   137   149
BrPSb5a 1450   122   129   136   121   135   108   145   203   172   110
BrPSb5a 1460   127   114   136   146   139   124   165   201   158   158
BrPSb5a 1470   150   135   140   113   146   130   116    89    84   105
BrPSb5a 1480   135   102   125   127   138   146   152   188   230   199
BrPSb5a 1490   201   173   196   156   138   140   168   143   149   178
BrPSb5a 1500   140   101   110   121   103    96    89    68    87    86
BrPSb5a 1510    68    89   165   182   179   130   130   172   174   201
BrPSb5a 1520   126   159   131   130   166   194   183    92   160   101
BrPSb5a 1530   113   100   103    96   102   111   107   156   128   160
BrPSb5a 1540   113   110    92   100   100    98    85   108    85    80
BrPSb5a 1550    96    75    87    72    62    83   109   107   100    83
BrPSb5a 1560    68    81    97    84    68    82    81    77    87    65
BrPSb5a 1570    89    71    53    49    49    78    60    60    56    54
BrPSb5a 1580    60    74    71   999
BrPSb5a #### sp=0?; Luddig yta. Första grova tiljan innanför dörren
BrPSb6a 1435   187   169   137   129   177
BrPSb6a 1440   194   142   151   120   133   149   124   133   114   128
BrPSb6a 1450   115   120   115    91   108   110   108   131   138    82
BrPSb6a 1460   132   128   129   125   117   114   155   161   153   189
BrPSb6a 1470   152   141   166   139   147   138   112   117   130   137
BrPSb6a 1480   170   120   153   162   135   148   144   139   161   113
BrPSb6a 1490   110   133   154   142   142   141   129   118   130   128
BrPSb6a 1500   124   145   151   123    90    96    92    83    70    75
BrPSb6a 1510    67   101   120   121   105    93   101   102    92   104
BrPSb6a 1520   100   116   113    94   115   131   158   115   120    76
BrPSb6a 1530    88    99    95    96   116   109    91    99   120   115
BrPSb6a 1540    91    95    74   101   102    97   104    97    97    68
BrPSb6a 1550    84    89   101    93    79   106    90    72    82    73
BrPSb6a 1560    83    86    86    79   101    88    81    88    84    61
BrPSb6a 1570    87    76    65    51    73    95    75    58    55    60
BrPSb6a 1580    52    67    67    59    64    56    43    54    42    46
BrPSb6a 1590    56    55    35    30    42    41    43    32    30    37
BrPSb6a 1600    47    37    46    50    49    33    45    46    36    42
BrPSb6a 1610    53    54    55    57    38    42    59    67    54    35
BrPSb6a 1620    47    54    41    42    46    40    39    44    36    36
BrPSb6a 1630    35    25    32    32    50    48    29    31    28    21
BrPSb6a 1640    34    34    28    32    27    17    22    30    29    34
BrPSb6a 1650    32    25    34    26    25    28    21    17   999
BrPSb6a #### +>10 (sp=36-40; forserad?)
BrPSb7a 1417   317   230   248
BrPSb7a 1420   190   215   242   185   195   172   217   205   212   192
BrPSb7a 1430   222   199   165   144   183   184   170   144   121   156
BrPSb7a 1440   169   157   166   126   130   152   147   137   131   134
BrPSb7a 1450   126   130   112    89    96    95   113   143   132    59
BrPSb7a 1460    89   107   103   112   102   116   127   149   137   153
BrPSb7a 1470   124   138   159   149   144   122    95    90   115   118
BrPSb7a 1480   130    96   112   122   101   103   112   124   131   115
BrPSb7a 1490    88   103   150   123   100   100   120   117   112   105
BrPSb7a 1500    80    77    80    88    60    83    91    85    67    72
BrPSb7a 1510    71    83   126   129   100    82    93   107   110   134
BrPSb7a 1520    96   116   129    85   122   135   164   131   131    86
BrPSb7a 1530    97   106   123   127   155   136   110   137   123   143
BrPSb7a 1540   114    97   111   134   126   137   137   158   147   117
BrPSb7a 1550   129   130   155   113    88    89   112    95    96    81
BrPSb7a 1560    74    88    91    82    82    89    75    86    85    53
BrPSb7a 1570    76    76    70    47    66    83    69    53    52    50
BrPSb7a 1580    52    70    72    68    72    65    58    53    49    49
BrPSb7a 1590    56    48    44    41    56    42    39    42    42    50
BrPSb7a 1600    47    42    55    66    60    54   999
BrPSb7a #### +>0, sp=20
BrPSb8a 1421   215   205   182   194   177   185   192   182   178
BrPSb8a 1430   207   208   181   161   217   216   210   167   138   175
BrPSb8a 1440   169   138   174   152   146   174   160   149   132   148
BrPSb8a 1450   143   129    96    65    78    86    96   129   127    68
BrPSb8a 1460   106   107   108   117    96   111   139   144   127   160
BrPSb8a 1470   136   146   143   120   120   107   107   110   124   107
BrPSb8a 1480   148    96   118   108   109   108   140   133   162   118
BrPSb8a 1490   106   146   169   164   155   155   153   141   158   165
BrPSb8a 1500   129   135   142   122    85    78    96    99    95    87
BrPSb8a 1510    69    78   147   147   102    86    90    85   103   103
BrPSb8a 1520    90   116   115    97   151   183   189   133   124    77
BrPSb8a 1530   108   101   108   119   143   142   128   144   109   131
BrPSb8a 1540   110    94    84   116    72    89    89   101    98    75
BrPSb8a 1550    69    80    74    89    50    99   124    87    79    71
BrPSb8a 1560    79    96    76    81    90    68    61    79    62    78
BrPSb8a 1570    72    98    70    62    75   109    61    66    54    68
BrPSb8a 1580    59    76    88    60    94    91    33    62    55    50
BrPSb8a 1590    57    50    44    38    48    38    56    48    40    49
BrPSb8a 1600    61    45    56    71    59    55    58    36    48    43
BrPSb8a 1610    89    32    49   999
BrPSb8a #### +>0, sp=35, Tilja nr 3 bakifrån